Dlaczego lubimy kryminały?

Kryminały to z jednej strony krwawe opisy zbrodni, przemoc, złożone portrety psychologiczne zabójców. Z drugiej zaś tryumf dobra, świetna łamigłówka i inteligentne postacie bezkompromisowo walczące ze złem. Która strona bardziej pociąga nas w tym gatunku? Jakie ludzkie potrzeby zaspokaja czytanie kryminałów – dążenie do harmonii czy fascynację chaosem?

Kryminały to obecnie bardzo poczytny gatunek literacki. Jeśli prześledzić listy bestsellerów z ostatnich lat, okaże się, że w pierwszej dziesiątce zawsze znajdzie się jakaś powieść ze zbrodnią w tle. Topowym zagranicznym wydawcom często wystarcza sam szkic lub opis fabuły, by wiedzieć, że oto nadchodzi kolejny hit, który zawojuje rynki w wielu krajach. Prawa autorskie kupują w ciemno, licząc na sowite zyski ze sprzedaży. Tak było w przypadku Dziewczyny z pociągu Pauli Hawkins, która okazała się wielkim międzynarodowym sukcesem. Opowieść o przegranej kobiecie, obserwatorce życia pewnego zwyczajnego domu, dostrzegającej nagłe zniknięcie żony gospodarza, nie była nawet skończona, by wydawcy przeczuwali, że szykuje się najbardziej emocjonujący debiut kryminalny roku. I że na pewno sprzeda się w ogromnym nakładzie, wszystkim stronom przynosząc niewyobrażalne zyski. Co jest jednak przyczyną takiej popularności gatunku?

Właściwie czytanie o zbrodniach nie powinno znajdować się w katalogu ludzkich rozrywek. Bo przecież kryminały to literatura popularna, której celem jest przyniesienie odbiorcy czystej satysfakcji i radości z lektury. Nikt, sięgając po kryminał, nie oczekuje artystycznych uniesień, tylko świetnej, skomplikowanej fabuły i ciekawych bohaterów. A że przy okazji ci bohaterowie okazują się psychopatycznymi mordercami, znacząco podnosi nasze emocje i wzmaga zainteresowanie. Zjawisko fascynacji złem nie jest niczym obcym ani specjalnie nowym. Wynika z natury samego człowieka. W psychoanalizie mówił o tym Jung, który ciemną stronę ludzkiej egzystencji nazywał po prostu cieniem, na co dzień stłamszonym przez zasady etyczne. Cień pozostaje w sferze naszej nieświadomości, jednak ujawnia się poprzez sztukę. Pisarz sięga do swoich ciemnych pokładów, syntezuje je w formie powieści, która potem potężnie przemawia do czytelników. Wszystko odbywa się poza świadomym wyborem. Zło dziejące się na naszych oczach, ale w bezpiecznej odległości fikcji, fascynuje nas i nie ma w tym nic nadzwyczajnego. To dlatego czytelnicy uwielbiali nowele Edgara Allana Poe, stanowiące przetworzenie najbardziej pierwotnych ludzkich lęków. A dzisiaj zagłębiają się w czarne kryminały, w których nie istnieje przejrzysty podział na dobro i zło.

Na przyczyny popularności kryminałów można jednak spojrzeć z drugiej, lepszej dla naszego poczucia moralności strony. Mówi o tym Jolanta Świetlikowska, właścicielka gdańskiego wydawnictwa Oficynka, specjalizująca się w sensacyjnych gatunkach. W jednym z wywiadów przyznała, że czytelnik nie lubi zagłębiać się w same opisy zbrodni. Woli raczej myśleć o walce ze złem, którą uosabiają postacie detektywów. Satysfakcję przynosi mu więc zagadka logiczna, dochodzenie do prawdy, mierzenie się z wymagającą fabułą, a nie obcowanie ze skrywanym w sobie cieniem. Podczas czytania kryminałów czytelnik nie ma prawa pozostać biernym obserwatorem wydarzeń. Na równi z bohaterami musi wyruszyć w wędrówkę prowadzącą po nitce do kłębka. Ten gatunek jak żaden inny potrafi podnieść poziom adrenaliny. Nieprzypadkowo dobre powieści detektywistyczne pochłania się za jednym zamachem, chcąc jak najszybciej dowiedzieć się prawdy. Te potrzeby zaspokajały klasyczne już książki o Sherloku Holmesie, a dzisiaj z powodzeniem robi to w swoich utworach np. Katarzyna Bonda czy Robert Galbraith. Postać dobrego detektywa dalej jest w cenie i nic nie zapowiada, aby autorzy zrezygnowali z tego świetnego motywu.

Nie istnieje więc jednoznaczna odpowiedź na pytanie o przyczyny fascynacji kryminałami. Każdy czytelnik musi sam odpowiedzieć sobie, co właściwie najbardziej pociąga go w tych niejednoznacznych, ciemnych światach, kreowanych przez pisarzy i dlaczego co rusz do nich wraca.